Król Herod. Ale który?

Na kartach Nowego Testamentu pojawia się całkiem sporo osób o imieniu Herod. Choć nie jest to imię specjalnie częste, to jednak można się czasem nieco pogubić. Dziś przyjrzymy się niezwykłej dynastii, nazwanej z czasem herodiańską.  

Dlaczego Herod Wielki był wielki?

Jak Herod Antypas przypadkiem załatwił problem swojej żony?

Czy którykolwiek z Herodów był lubiany przez lud?

Zapraszam do lektury!

Herod Wielki – pierwszy swego imienia

Od niego wszystko się zaczęło. Był z pochodzenia Idumejczykiem, tylko na podstawie praktyk religijnych mógł uchodzić za Żyda. W życiu codziennym i poglądach był zdecydowanym hellenistą. Odważny, silny i zręczny dyplomata, który jednak nie przebierał w środkach chcąc osiągnąć upragniony cel. Bez wahania poświęcał setki ludzi, w tym także członków swojej najbliższej rodziny. Był również chorobliwie zazdrosny – o władzę i pozycję, a to czyniło z niego wyjątkowo groźnego przeciwnika.

W 37 r. p.n.e. otrzymał od rzymskiego senatu tytuł króla Judei. Swoje rządy rozpoczął od brutalnego usuwania przeciwników politycznych i potencjalnych rywali w walce o władzę. Dał się także poznać jako zręczny zarządca i wielki budowniczy – stąd wziął się jego przydomek „Wielki”. Z jego polecenia rozbudowano Samarię, stworzono port nadmorski nazwany Cezareą, oraz wybudowano sporo twierdz rozsianych po całej Palestynie. Najbardziej znany jest jednak z przebudowy i rozbudowy świątyni w Jerozolimie. Nie był to jednak wyraz religijności Heroda, ale raczej wynik chłodnej kalkulacji. Równolegle budowano bowiem teatry i cyrk, w którym odbywały się igrzyska ku czci cezara.

Na okres panowania Heroda Wielkiego przypada czas narodzenia się Jezusa w Betlejem, ucieczka do Egiptu i tak zwana „rzeź niewiniątek” (Mt 2,16-18). Król Herod zmarł w 4 roku p.n.e., tuż przed świętem Paschy, w wieku 70 lat. Królestwo zostało podzielone między jego trzech synów – Heroda Archelaosa, Heroda Antypasa i Filipa.

Herod Archelaos – ten, co chciał być królem

Herod Archelaos, nazywany często po prostu Archelaosem, był najstarszym synem Heroda Wielkiego i Samarytanki Maltake. Wraz z Antypasem wychowywał się w Rzymie. W ostatniej wersji testamentu ojciec uczynił go swoim głównym następcą, a pozostali dziedzice dostali nieco mniejsze terytoria we władanie. Po śmierci Heroda Wielkiego Archelaos chciał pojechać osobiście do Rzymu, by cesarz potwierdził jego prawo do tronu. Niestety, w Jerozolimie wybuchł bunt, który zmusił go do pozostania na miejscu. Archelaos wysłał wojsko, które krwawo stłumiło rewoltę – zginęło około trzech tysięcy ludzi. W ramach zemsty Żydzi wysłali poselstwo do cesarza, by zamiast Archelaosa mianował w Palestynie swojego namiestnika.

Co ciekawe, cesarz odmówił Herodowi Archelaosowi tytułu królewskiego, ale w zamian uczynił go etnarchą. Miał panować nad Samarią, Judeą i Idumeą. Jako władca Archelaos traktował swoich poddanych równie źle – zarówno Samarytan jak i Żydów. Częste skargi wysyłane do Rzymu spowodowały, że w 6 roku n.e. został wreszcie zdjęty z urzędu i wygnany do Vienne w południowej Francji. Od tej pory tereny, którymi rządził, przeszły pod władzę rzymskiego namiestnika.

W Piśmie Świętym Herod Archelaos pojawia się tylko w krótkiej wzmiance na temat objęcia przez niego władzy. Zgodnie z przekazem Ewangelii według świętego Mateusza Józef, mąż Maryi, wracając wraz z rodziną z wygnania w Egipcie ominął tereny podległe Archelaosowi i osiedlił się w Nazarecie w Galilei.

Herod Antypas – ten od cudzołóstwa

Herod Antypas był drugim synem Heroda Wielkiego i Samarytanki Maltake, młodszym bratem Archelaosa. Wychowywał się w Rzymie. Po śmierci ojca, zgodnie z testamentem, otrzymał we władanie tereny Galilei i Perei w Zajordaniu zostając tetrarchą. Stolicą swojego mini-królestwa uczynił miasto Seforis, które rozbudował i umocnił. Jako wyraz wdzięczności dla cesarza założył nad brzegiem Jeziora Galilejskiego nowe miasto i nadał mu nazwę Tyberiada – od imienia rzymskiego imperatora. Pod koniec lat 30. I wieku popadł jednak w niełaskę cesarza Kaliguli. Został oskarżony między innymi o tajny spisek z Partami, za co został zesłany do Lugundum w Galii, gdzie zmarł.

W Nowym Testamencie Herod Antypas pojawia się kilkukrotnie. Najciekawszy jest wątek jego cudzołożnej relacji z żoną swojego brata, Filipa – Herodiadą. Zakochał się w niej bez pamięci i co ważne, z wzajemnością. Kobieta porzuciła dla niego swojego męża, a on sam oddalił swoją pierwszą żonę, córkę nabatejskiego króla Aretasa IV. Ten grzeszny z punktu widzenia religii żydowskiej związek nie pozostał bez echa. Bardzo ostro krytykował Heroda między innymi Jan Chrzciciel, za co władca kazał zamknąć go w więzieniu. Ostatecznie na skutek spisku Herodiady, osobiście urażonej upomnieniami Jana, Herod zwiedziony podstępem nakazał zamordować proroka. Więcej o tej historii przeczytasz tutaj.

Drugi tekst, w którym poznajemy Antypasa bliżej to opis procesu Jezusa w Wielki Piątek. Gdy Piłat dowiedział się, ze Jezus pochodzi z Galilei (z Nazaretu), odesłał go właśnie do Heroda, jako lokalnego władcy. Ewangeliści podają, że Herod już od dawna chciał osobiście poznać Jezusa, ale nie miał ku temu sposobności. Niestety wyczekiwane spotkanie nie potoczyło się po myśli władcy. Jezus nie miał ochoty z nim rozmawiać, milczał tylko wymownie, co Herod skwitował wyszydzeniem i nakazał odesłać Jezusa z powrotem do Piłata. Ciekawą informację przytacza tutaj Ewangelista Łukasz – od tej pory wszystkie konflikty między Antypasem a Piłatem zniknęły, a oni sami zostali przyjaciółmi (Łk 23,9-12.15).

Herod Agryppa po raz pierwszy… i po raz drugi

Znamy dwóch panów o imieniu Herod Agryppa – Heroda Agryppę I i Heroda Agryppę II. Pierwszy był ojcem drugiego, wnukiem Heroda Wielkiego, założyciela dynastii. Zgodnie z rodzinną „tradycją” wychował się w Rzymie razem z synem cesarza Tyberiusza, Druzusem. Po powrocie do Palestyny korzystał jakiś czas z pomocy wuja Antypasa, ale niedługo potem pokłócili się i Agryppa I wrócił do Rzymu. Zaprzyjaźnił się tam między innymi z Kaligulą – późniejszym cesarzem. On to uczynił go potem królem na ziemiach stryja, tetrarchy Filipa. Herod Agryppa I odegrał istotną rolę w oskarżeniu Antypasa o zdradę, a ostatecznie przejął podległe mu terytoria – Galileę i Zajordanie. Kiedy Kaligula postanowił postawić w świątyni w Jerozolimie swój posąg jako obiekt kultu, Agryppa I odwiódł go od tego pomysłu przeczuwając zgubne konsekwencje takiego działania.

Po śmierci Kaliguli Herod Agryppa I zaangażował się politykę rzymską, za co otrzymał kolejne tereny we władanie – Judeę i Samarię. W ten sposób zjednoczył dawne królestwo swojego dziadka, Heroda Wielkiego. Żydowska społeczność Palestyny na swój sposób ceniła Heroda Agryppę I. W zamian za to król zaczął prześladować Kościół w Jerozolimie. Na jego rozkaz zabito Jakuba Apostoła, brata Jana i syna Zebedeusza oraz uwięziono Piotra (Dz 12,1-18). Niedługo potem, podczas pobytu w Cezarei, przyjął od tłumów hołd. Ludzie, będąc pod wrażeniem jego przemówienia i pięknego stroju, ogłosili go bogiem, na co Herod nie zareagował. Bezpośrednio potem dotknęła go tajemnicza choroba i zmarł (44 r. n.e.). Miała to być kara boska za bałwochwalstwo (Dz 12,19-23).

…i po raz drugi

Herod Agryppa II również wychowywał się w Rzymie. W momencie śmierci ojca miał zaledwie siedemnaście lat, więc cesarz uznał go za zbyt młodego na objęcie tronu. Do Palestyny powrócił rzymski namiestnik. Kilka lat później otrzymał swoje pierwsze obowiązki, a z czasem powiększał podległe sobie tereny. W przeciwieństwie do swojego ojca, nie był zbytnio lubiany przez Żydów. Spowodowane było to jego kazirodczym związkiem z siostrą Berenike. Herod Agryppa II pojawia się w Dziejach Apostolskich w scenie przesłuchania Apostoła Pawła u namiestnika Festusa (Dz 25,13 – 26,32). Po upadku powstania żydowskiego udał się na wygnanie do Rzymu, gdzie zmarł w podeszłym wieku (około 93-100 r.).

Jeszcze więcej Herodów

Historia zna jeszcze kilku Herodów, ale nie odegrali oni większej roli lub nawet w ogóle nie pojawiają się na kartach Pisma Świętego.

Herod Filip I, znany pod wieloma innymi imionami: jako Herod III, Herod bez Ziemi, Herod Boethos. Był synem Heroda Wielkiego i pierwszym mężem Herodiady, z którą miał córkę – Salome. Po śmierci ojca żył na uboczu, jako zwykły człowiek, prawdopodobnie w Rzymie.

Herod Filip II, znany także jako tetrarcha Filip. Syn Heroda Wielkiego i Kleopatry z Jerozolimy. Odziedziczył po ojcu północno-wschodnią część królestwa. W Nowym Testamencie pojawia się tylko raz, w Ewangelii Łukasza (Łk 3,1). Odbudował Cezareę Filipową i Betsaidę. Był dość łagodny i sprawiedliwy, ale jest także pierwszym żydowskim władcą, który bił monety z wizerunkiem człowieka.

Herod IV – urodzony około 27 r. n.e. syn Heroda Wielkiego i Kleopatry z Jerozolimy. Jego dokładne losy nie są znane. Możliwe, że zmarł w młodym wieku.

Bonus: Herodiada

Wszyscy Herodowie to mężczyźni, ale trafiła się i jedna kobieta w tej niezwykłej dynastii. Herodiada była córką Arystobula, wnuczką Heroda Wielkiego i siostrą Heroda Agryppy I. Jej pierwszym mężem był Herod Filip I, któremu urodziła córkę Salome. Porzuciła go jednak i poślubiła Heroda Antypasa. W okrutny i wyrafinowany sposób Herodiada pozbyła się Jana Chrzciciela, który otwarcie krytykował jawne cudzołóstwo. Bez wątpienia była kobietą pozbawioną skrupułów i ambitnie dążącą do bogactwa i pozycji.

Grunt to rodzinka!

Dynastia herodiańska to niezła mieszanka. Ciężko się czasem połapać w tym gąszczu małżeństw, wzajemnych relacji i powiązań. Na pewno wszyscy byli dziećmi swoich czasów i wszyscy próbowali jakoś odnaleźć się w otaczającej ich rzeczywistości. Jako rodzina panująca w czasach Jezusa są nieodłączną częścią ewangelicznego przekazu. Pasuje więc przynajmniej ogólnie orientować się „kto jest kto”. W końcu dobrze wiedzieć, że Herod, który ścigał małego Jezusa w Betlejem to nie ten sam Herod, który przesłuchiwał Go w Wielki Piątek, co nie?

Zobacz także:

Anatomia zdrady. Szymon Piotr i Judasz Iskariota.

Znamy się tylko… z imienia? Imiona biblijne.

Niech rzuci kamieniem… Jezus i jawnogrzesznica.