Spór o miedzę? Trudni sąsiedzi Izraela

Izraelici i ich wiara w jednego Boga stanowili pewien ewenement w starożytnym świecie. Przez cały czas wokół nich kwitły różne cywilizacje i narody, które praktykowały politeizm – czyli wiarę w wielu bogów. Z wieloma narodami Izraelici toczyli wojny, z innymi łączyły ich dość napięte stosunki, a jeszcze inne stawały się czasem partnerami. Dzisiaj trochę geografii – dowiemy się, kim byli sąsiedzi Izraela. Czytając Pismo Święte nieraz natrafiamy na nazwy tych narodów, ale zazwyczaj nie wiemy kim są, skąd się wzięli i jak wyglądały ich relacje ze starożytnym Izraelem.

Czy pogańscy sąsiedzi byli spokrewnieni z Izraelitami?

Kto nie pozwolił Izraelitom podróżować przez swój kraj?

Jak Filistyni dogadywali się między sobą?

Zapraszam do lektury!

Moabici – sąsiedzi wrogowie

Moab był jednym z najbardziej znanych narodów Kanaanu. Według Księgi Rodzaju (Rdz 19,30-38) Moabici są potomkami Lota, bratanka Abrahama. Zamieszkiwali tereny na wschód od Morza Martwego, pomiędzy Ammonitami a Edomitami. Ich głównym bogiem był Kemosz (por. 1 Krl 11,7), czcili także Baal-Peora (zob. Lb 25,1-3) oraz Asztar-Kemosza. Z biegiem czasu zasymilowali się z Arabami.

Podczas wędrówki Izraelitów z Egiptu Bóg zabronił im walczyć z Moabitami – przepuścili ich oni przez swoje tereny, choć nie okazali im żadnej pomocy, a nawet modlili się do swoich bogów, by przeklinali Izraela (Pwt 23,4-5). Efektem tego okazała się kiełkująca wrogość pomiędzy oboma narodami. W czasach sędziów król Eglon z Moabu najeżdżał ziemie Izraelitów przez 18 lat. Pokonał go dopiero sędzia o imieniu Ehud (por. Sdz 3).

Wojnę z Moabitami toczył między innymi król Saul (1 Sm 14,47). Jego następca, Dawid, pokonał Moabitów i zmusił ich do płacenia trybutu (2 Sm 8,2.12; 1 Krn 18,2.11). W późniejszych czasach wzajemne relacje nie były lepsze – w czasach króla Jozjasza (641-609 r. przed Chrystusem) Moabici najeżdżali i plądrowali przygraniczne tereny. Chwilowo współpracowali z Izraelitami przeciwko Babilończykom, jednak ostatecznie upadek Królestwa Judy przyjęli z radością (Ez 25,8-12).

Ammonici – złośliwi sąsiedzi

Byli blisko spokrewnieni z Moabitami – ich protoplastą również był bratanek Abrahama – Lot. Zajmowali tereny na północ od Moabu granicząc z Izraelitami wzdłuż rzeki Jordan. Ammonici czcili Milkoma (1 Krl 11,5.7.33), a w późniejszych czasach także moabickiego bożka Kemosza. Razem ze swoimi kuzynami próbowali nakłaniać Izraelitów do bałwochwalstwa, co poskutkowało zakazem wspólnych zgromadzeń. Po upadku imperium babilońskiego Ammonici dostali się pod panowanie Persów, a potem kolejno Greków i Rzymian. Wczesnochrześcijański pisarz Orygenes nazywa Ammonitów i Moabitów Arabami – w ten sposób biblijny naród ginie w mrokach historii.

Izraelici walczyli z Ammonitami już w czasach sędziów (Sdz 3,13). Dopiero Jefte wyparł wrogów poza granice Izraela. Z Ammonitami walczył także Saul i pokonał ich króla, Nachasza (1 Sm 11,1-11). Co ciekawe, Nachasz życzliwie traktował następcę Saula, Dawida, ale już jego syn, Chanun, ponownie wywołał wojnę z Izraelem. Dawid pokonał Ammonitów i zdobył ich stolicę łamiąc w ten sposób ich potęgę. Niektórzy późniejsi izraelscy królowie pobierali od Ammonitów daniny. W czasie najazdu babilońskiego Ammonici sprzymierzyli się z Nabuchodonozorem i z satysfakcją obserwowali uprowadzenie Izraelitów do niewoli. Później, wspólnie z Moabitami, zajęli tereny należące wcześniej do pokolenia Gada i Rubena.

Edomici – sąsiedzi demokraci

Edomici to według Biblii potomkowie Ezawa, syna Izaaka (Rdz 34,1-19). Ciekawostkę stanowi fakt, że prawdopodobnie Edomitami rządzili pierwotnie królowie wybierali przez lud, a dopiero potem powstała dziedziczna dynastia (por.1 Krl 11,14). Zajmowali tereny obok Moabitów, na południe od Morza Martwego. Byli narodem pogańskim – czcili bożka o imieniu Kosa (lub Qausa). Na końcowym etapie wędrówki z Egiptu Izraelici nie otrzymali od króla Edomu pozwolenia na przejście przez jego kraj. Bóg zabronił im walczyć z Edomem, więc cały naród musiał udać się do Kanaanu okrężną drogą. Od czasów tego pierwszego kontaktu oba narody odnosiły się do siebie z wrogością, choć przez blisko czterysta lat udało się uniknąć otwartej wojny.

Edomitów pokonali na polu bitwy dopiero pierwsi izraelscy królowie – Saul (1 Sm 14,47) i Dawid (Lb 24,18). W późniejszych czasach terytoria Edomitów podlegały władzy namiestnika mianowanego przez królów judzkich. Zdarzało się, że Edomici u boku wojsk judzkich brali udział w najazdach na królestwo Izraela (północne). W czasach judzkiego króla Jorama Edomici wybrali własnego króla i uniezależnili się od Królestwa Judzkiego. Na przestrzeni kolejnych lat toczyły się liczne wojny, które kończyły się z bardzo różnym skutkiem. Ostatecznie Edomici zajęli miasto portowe Elat odcinając raz na zawsze Izraelitów od Zatoki Akaba (2 Krl 16,6).

Po najazdach babilońskich Edom wzbogacił się o część terenów upadłego Królestwa Judzkiego. Z czasem jednak zostali podbici przez Nabatejczyków i w okresie machabejskim przymusowo zasymilowani ze znienawidzonymi przez siebie Żydami. Jeden z najbardziej znanych biblijnych królów – Herod Wielki – był z pochodzenia właśnie Edomitą. Po klęsce powstania żydowskiego i zburzeniu Jerozolimy Edomici zniknęli z kart historii.

Filistyni – sąsiedzi zza morza

To chyba najbardziej znani sąsiedzi starożytnego Izraela. Jako naród pochodzili prawdopodobnie z greckiej Krety i przybyli do Palestyny wraz z tak zwanymi „ludami morza” w XII wieku przed Chrystusem. Biblia wymienia pięć głównych filistyńskich miast – są to Gaza, Aszkelon, Aszdod, Ekron i Gat. Każde z miast miało własnego księcia. Wszyscy władcy utrzymywali wzajemne kontakty, naradzali się w ważnych kwestiach i czasem wspólnie podejmowali decyzje. W ten sposób, mimo pozornego rozbicia, Filistyni stanowili dość zwartą społeczność. Najważniejszym filistyńskim bożkiem był Dagon, innym był na przykład Beelzebub z Ekronu.

Z racji swojej militarnej wyższości nad Izraelem, Filistyni przez całą biblijną historię szkodzą Narodowi Wybranemu. Najsłynniejsza historia to oczywiście pojedynek młodego Dawida z wielkim wojownikiem filistyńskim, Goliatem z Gat (1 Sm 17). Nie była to jednak jedyna wojna, jaką Izraelici stoczyli z Filistynami. Niestety, zazwyczaj przegrywali te wojny – Filistyni zburzyli między innymi miasto Szilo, a w pewnym momencie zdobyli nawet Arkę Przymierza (zob. 1 Sm 4). Dopiero król Dawid ostatecznie pokonał Filistynów i uniezależnił od nich swoje królestwo. Chociaż w kolejnych wiekach nie brakowało kolejnych potyczek z Izraelem i Judą, Filistyni ulegli ostatecznie wielkim mocarstwom – najpierw Asyrii, a później Babilonii i Persji.

Spór o miedzę?

To oczywiście nie wszyscy sąsiedzi starożytnego Izraela. Na przestrzeni wieków było ich znacznie więcej. Prorocy Izraela wielokrotnie zapowiadali zagładę sąsiednich narodów i wywyższenie Izraela. Edomici, Moabici, Ammonici, Filistyni – wszystkie te ludy stawały się czasami narzędziem w rękach Boga, który przez kolejny najazdy i wojny próbował zwrócić uwagę Izraelitów na popełniane przez nich grzechy. Z drugiej strony – wzajemne relacje narodów Palestyny nie odbiegały od starożytnej normy. Warto o tym pamiętać czytając opisy brutalnych bitew i wojen.