Rozpoczęliśmy nowy rok kalendarzowy 2024. Kolejne zmieniające cyferki w dacie uświadamiają nam nieubłagany upływ czasu, przemijanie i  brak naszego wpływu na ten fakt. Nowy Rok w styczniu, Sylwester w grudniu – to dla nas norma, kolejne etapy życia. Jednak kiedy sięgniemy do Biblii okaże się, że mamy tam do czynienia z zupełnie innym sposobem liczenia czasu, zupełnie innym kalendarzem. Wiele tekstów biblijnych zawiera odniesienia do konkretnych dat i pór roku, warto więc przynajmniej orientować się o czym mowa.

Jaki miesiąc może być przestępny?

Czy pierwszy dzień roku musi być na początku?

Dlaczego godzina to nie zawsze 60 minut?

Zapraszam do lektury!

Rok niekoniecznie 2024?

Hebrajski – a w konsekwencji biblijny – kalendarz opiera się na cyklu księżycowym i słonecznym. Już sam ten fakt powoduje, że różni się nieco od kalendarza używanego przez nas współcześnie. Rok liczy dokładnie 354 dni 8 godzin 48 minut i 45 sekund, a jego początek przypada na jesień. Dzieli się na dwanaście miesięcy liczących po 29 lub 30 dni, a co kilka lat dodawany jest trzynasty, przestępny miesiąc, by wyrównać różnice w stosunku do kalendarza słonecznego. Przy okazji warto zauważyć, że żydowski rok liturgiczny zaczyna się wiosną, inaczej niż kalendarz świecki. A zatem kalendarzowy początek roku wypada w połowie roku liturgicznego. Dla nas to może niezbyt ważne szczegóły, ale dla Żydów mocno żyjących religijnymi obrzędami i tradycjami to dość istotne.

Według tradycji żydowskiej rachuba lat rozpoczyna się od momentu stworzenia świata. Data tego wydarzenia została ustalona przez żydowskich badaczy na drodze szczegółowych studiów biblijnych. Według nich Bóg stworzył świat dokładnie 7 października 3761 roku przed naszą erą. Oznacza to, że obecnie (styczeń 2024) według kalendarza żydowskiego mamy rok 5784.

Kalendarz niepoliczonych miesięcy

Jak już wspomnieliśmy, miesiące żydowskie liczyły po 29 lub 30 dni. Rozpoczynały się zawsze w czasie nowiu księżyca. Wskazuje na to choćby sam hebrajski termin chodasz (miesiąc) pokrewny z chdsz – „być nowym”. W Starym Testamencie kilkukrotnie można spotkać wzmianki o święcie nowiu księżyca – np. w 1 Sm 20,5 czy Iz 1,13. Z drugiej strony Izraelici musieli korzystać z kalendarza słonecznego w kontekście uprawy roli i wiążącymi się z nią rytuałami. Stąd konieczne stało się sztuczne wyrównywanie różnic między kalendarzem księżycowym i słonecznym. Dokonano tego za pomocą dodatkowego, trzynastego miesiąca, pojawiającego się siedmiokrotnie w 19-letnim cyklu. Wyrównujący miesiąc wypadał w 3, 6, 8, 11, 14, 17 i 19 roku z cyklu.

Dwanaście miesięcy (plus jeden gratis)

Nisan (pierwotnie Abib – „kłosy”)

Liczy zawsze 30 dni i przypada na wczesną wiosnę (marzec-kwiecień). Najbardziej kojarzony jest ze świętem Paschy obchodzonym między 15 a 22 dniem tego miesiąca.

Ijar

Liczy zawsze 29 dni (kwiecień-maj). W tym miesiącu tradycyjnie przypadała tzw. „mała” lub „druga Pascha”. Osoby, które z różnych powodów nie mogły świętować w miesiącu Nisan, przenosiły celebrację miesiąc później, na 14. dzień Ijar. Obecnie święto nie jest już praktykowane.

Siwan

Liczy zawsze 30 dni (maj-czerwiec). Siedem tygodni po świecie Paschy, a więc w 6-7 dniu Siwan obchodzono Święto Tygodni (Szawuot).

Tamuz

Liczy zawsze 29 dni (czerwiec-lipiec). W tym miesiącu (17 dnia) obchodzone jest jedno z najsmutniejszych żydowskich świat – Sziwa Asar be-Tamuz, post upamiętniający zdobycie i zburzenie Jerozolimy przez Nabuchodonozora. Co ciekawe, Żydzi wierzą, że po nadejściu Mesjasza, dzień ten zamieni się w radosne święto.

Aw

Liczy zawsze 30 dni (lipiec-sierpień). W tym miesiącu kończy się trzytygodniowy okres postu i żałoby za zburzoną świątynią rozpoczęty 17 dnia Tamuz. Na 15 dzień miesiąca Aw przypada dzień radości – rocznica różnych pomyślnych wydarzeń z przeszłości.

Elul

Liczy zawsze 29 dni (sierpień-wrzesień). Jest to ostatni miesiąc świeckiego kalendarza, ale brak w nim ważniejszych świąt religijnych.

Tiszri

Zawsze trwa 30 dni (wrzesień-październik). Jest pierwszym miesiącem roku świeckiego i pełno w nim szczególnie świętowanych dni. Sam Nowy Rok (świecki) to święto Rosz ha-Szana (1-2 dzień). Trzeciego dnia wspomina się zamordowanie namiestnika Godoliasza, a dziesiąty dzień to słynne święto Jom Kipur – Dzień Pojednania. Natomiast między 15 a 21 dniem Tiszri przypadało najbardziej radosne święto Izraela – Święto Namiotów (Sukkot).

Cheszwan

Liczy 29 lub 30 dni (październik-listopad). Nie przypadają na niego żadne święta, więc czasem nazywany jest także „marcheszwan” – od przedrostka „mar” (gorzki).

Kislew

Liczy 29 lub 30 dni (listopad-grudzień). W miesiącu tym rozpoczyna się świętowanie święta Chanuka – święto świateł obchodzone na pamiątkę ponownego poświęcenia świątyni w czasach Machabeuszy.

Tewet

Liczy zawsze 29 dni (grudzień-styczeń). Dziesiątego dnia celebruje się post upamiętniający oblężenie Jerozolimy.

Szwat

Liczy zawsze 30 dni (styczeń-luty). W tym miesiącu świętuje się koniec zimy i rozpoczęcie pory opadów (15 dnia) oraz Dzień Matki (30 dnia).

Adar

Liczy 29 lub 30 dni (luty-marzec). Ostatni miesiąc roku liturgicznego obfituje w ważne daty i święta. Tradycyjnie obchodzi się w nim rocznice urodzin i śmierci Mojżesza (7 dzień), wspomina się post Estery (13 dzień) oraz celebruje święto Purim, którego genezę opisuje Księga Estery (14 dzień).

Adar II (Adar Szeni, We-Adar)

Trzynasty, dodatkowy miesiąc występujący w roku przestępnym. Liczy wtedy 29 dni (marzec-kwiecień). Wszystkie święta przypadające na klasyczny miesiąc Adar przenosi się wtedy na Adar Szeni (z wyjątkiem dnia jorcajt – rocznicy śmierci).

Dzień dniowi nierówny

Dużo prościej sprawa wygląda w przypadku tygodni i dni w żydowskim kalendarzu. Tydzień trwa siedem dni z jednym dniem świątecznym – szabatem. Nazewnictwo jest nieco inne, bo bazuje na liczebnikach. Dni tygodnia nie mają nazw własnych, lecz są po prostu numerowane. W ten sposób niedziela to „dzień pierwszy”, poniedziałek – „dzień drugi” itd. Jedyny wyjątek to sobota – dzień siódmy to szabat, czyli dosłownie „odpoczynek”. Nowy dzień i jednocześnie koniec poprzedniego to moment zachodu słońca. Stąd w kalendarzu żydowskim po zmierzchu mamy już kolejny dzień. Ślad takiego sposobu liczenia dni pozostał do dziś w liturgii Kościoła.

Liczenie czasu w ciągu dnia też nieco różni się od metod używanych przez nas współcześnie. Dzień (rozumiany jako okres między wschodem a zachodem słońca) podzielony jest na 12 godzin. Naturalną konsekwencją jest więc to, że godzina hebrajska nie trwa zawsze 60 minut, lecz jest 1/12 czasu upływającego między wschodem a zachodem słońca. Łatwo się zatem domyślić, że w zimie godzina będzie „krótsza” niż w lecie. Konsekwentnie, północ czy południe to nie konkretna godzina, lecz literalnie „połowa” danego okresu.

Użyj sobie kalendarza!

Na kartach Biblii wielokrotnie wydarzenia są lokowane w czasie za pomocą dnia i miesiąca. Podobnie zresztą my podajemy datę Bożego Narodzenia 25 grudnia, czy Nowego Roku 1 stycznia. Jednak z racji odmienności, a nawet pewnej egzotyki nazw można się w tym pogubić. Na szczęście dla zainteresowanych w Internecie można znaleźć specjalne przeliczniki dat z kalendarza żydowskiego na gregoriański i odwrotnie. Przykładowy przelicznik znajdziesz tutaj. Żydowski kalendarz to oczywiście temat znacznie szerszy i bardziej skomplikowany – można by jeszcze wiele pisać o poszczególnych świętach, czy historycznych regułach wyznaczania dnia nowiu. Niech te podstawowe informacje na razie wystarczą.

Ja urodziłem się 24 dnia miesiąca Ijar, a bibliotekarobsona.pl powstała 9 dnia miesiąca Tamuz 5781 roku. A Ty? Kiedy masz urodziny?