Wakacje pod namiotem? Święto Sukkot

Religia żydowska obfituje w wiele różnych świąt, czasem niezwykłych i obfitujących w nietypowe zwyczaje. Przez setki lat historii tradycje rolnicze i religijne wymieszały się ze sobą i połączyły tworząc swoistą mozaikę. Jednym z takich świąt jest Święto Namiotów (Sukkot), które pobożni Żydzi na całym świecie będą obchodzić już za kilka dni.

Jakie święta zmuszają Żydów do pielgrzymek?

Dlaczego Żydzi przez tydzień mieszkają w szałasach?

Co to jest arba minim?

Zapraszam do lektury!

O co właściwie chodzi w Sukkot?

Święto Namiotów (hebr. Sukkot) ma swoje źródło w historycznej wędrówce Izraelitów przez pustynię po wyjściu z Egiptu. Podstawowe reguły dotyczące jego obchodów zostały opisane w Księdze Kapłańskiej (23,33-43). Według tego tekstu Sukkot ma rozpoczynać się pięć dni po święcie Jom Kippur. Jest to piętnasty dzień miesiąca Tiszri. Święto ma trwać przez cały kolejny tydzień (do 21. Tiszri). W kalendarzu gregoriańskim jest to zwykle przełom września i października.

Podobnie jak w wypadku innych żydowskich świat, tak też i tutaj odnaleźć można pewne rolnicze skojarzenia. Inna nazwa tych szczególnych dni to „Święto Zbiorów” – w Izraelu jest to czas jesiennych zbiorów, stąd takie odniesienie. Święta te mają radosny nastrój dobrze widoczny w wesołych zwyczajach z nim związanych.

Sukkot jest jednym z trzech tak zwanych „świat pielgrzymkowych”. Żydzi byli wtedy zobowiązani do odbycia pielgrzymki do Jerozolimy i spędzenia tego wyjątkowego czasu właśnie tam. Pozostałe dwa święta to Pascha i Szawuot (czyli Święto Tygodni). Wszystkie trzy święta łączy pierwotny rolniczy charakter i zwyczaj składania w świątyni płodów ziemi.

Zabawa w architekta

Szczególnie charakterystycznym elementem Sukkot są obecne w jego nazwie namioty, a właściwie szałasy. Zgodnie z tradycją, Żydzi co roku budują specjalne szałasy, w których powinni spędzić świąteczny tydzień. Szałas ma stać się dla nich tymczasowym domem i w ten sposób przypominać czasy wędrówki przodków przez pustynię. Zresztą, sam Bóg podaje taki cel: „wszyscy będą mieszkali w szałasach, aby przyszłe pokolenia wasze wiedziały, że kazałem Izraelitom mieszkać w szałasach, kiedy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej” (Kpł 23,42-43).

Świąteczny szałas musi posiadać przynajmniej trzy stabilne ściany wykonane z dowolnego materiału, na przykład z gałęzi drzew. Co do zasady namiot powinien stać pod gołym niebem, a dach powinien być dziurawy, by można było przez niego zobaczyć gwiazdy. Wnętrze szałasu ma być bogato ozdobione wieńcami z kwiatów, traw, zbóż i gałązek, owocami, ozdobnymi tkaninami i rysunkami. W krajach o gorącym klimacie taki tymczasowy dom pod gołym niebem nie stanowi zbytniego problemu. Nieco gorzej jest w takich krajach jak na przykład Polska, gdzie jesienna pogoda nie sprzyja nocowaniu na zewnątrz. W takich sytuacjach żydowska tradycja zwalnia z obowiązku przebywania w szałasie, jeśli pogoda uniemożliwia spożycie posiłku.

Postawienie świątecznego namiotu nie jest problemem dla rodzin dysponujących sadem, ogrodem, czy choćby podwórkiem. A co jeśli żydowska rodzina mieszka w bloku lub kamienicy w centrum miasta? Szałasy buduje się również na balkonach i tarasach, a czasem nawet na specjalnie zmodyfikowanym strychu – takie rozwiązanie można znaleźć podobno w jednej z zabytkowych kamienic w Wieliczce.

Sukkot – świeto gościnności

Ważną cechą Święta Namiotów jest okazywanie gościnności i radości. Żydzi wierzą, że w namiotach odwiedzają ich wielcy biblijni bohaterowie tacy jak Abraham, Jakub czy Mojżesz. Dlatego też na świąteczne posiłki zaprasza się zwykle znajomych i przyjaciół, ale też osoby ubogie, bezdomne czy samotne. Na stół podaje się tradycyjne potrawy – na przykład pierogi, gołąbki, nadziewaną rybę, owoce i różne słodkie wypieki.

Jednym z symboli Sukkot jest „arba minim”, czyli wiązanka czterech gatunków roślin, którą Żydzi trzymają w dłoniach podczas modlitwy. Nakaz przygotowania takiego niezwykłego bukietu zawarty jest w Kpł 23,40: „weźcie sobie owoce pięknych drzew, liście palmowe, gałązki drzew o gęstym listowiu i wierzb nadrzecznych”. Podczas recytacji modlitw potrząsa się bukietem w odpowiednich kierunkach, co ma obrazować wszechobecność Boga. Według tradycji każdy „rodzaj” symbolizuje inny typ Żyda – od tych najbardziej pobożnych, po niewierzących. Siódmego dnia święta Żydzi z bukietem w ręku siedmiokrotnie okrążają bimę (specjalny podest do czytania Tory) modląc się o dobre plony w kolejnym roku.

W diasporze do tradycyjnego siedmiodniowego okresu dołożono jeszcze ósmy, dodatkowy dzień – Szmini Aceret. W synagogach odbywa się wtedy uroczysty obrzęd czerpania wody, a mężczyźni obnoszą zwoje Tory wokół synagogi w uroczystej procesji – nazywa się to Simchat Tora (dosł. Radość Tory”). Wydarzenie to kończy roczny cykl lektury Pięcioksięgu.

Doceń to, co masz

Święto Namiotów ma być przede wszystkim okazją do tego, by docenić otaczający człowieka świat. Zdobycze cywilizacji zostają z boku, a człowiek powraca do koczowniczych warunków życia, znów czuje ziemię pod stopami, a nad głową widzi gwiazdy. To wspaniała okazja, by na nowo poczuć obecność Boga i zbliżyć się do Niego.

Sukkot to także znak wierności Bożym nakazom i zaufania w Jego opiekę. Tak jak Jahwe prowadził Izraelitów przez pustynię i zapewniał im pokarm w drodze, tak też troszczy się o wszystkie swoje dzieci na przestrzeni wieków. Świat doczesny i wszystko, co do niego należy jest tymczasowe. Boża opieka i miłość jest za to wieczna.

Jak pisał rabin Szymon de Vries zwracając się do swojego narodu: „twoi potomkowie z dnia jutrzejszego i pojutrzejszego i dni jeszcze następnych, którzy nie będą mieli pojęcia o tym, co dzisiaj, co wczoraj i co przedwczoraj się stało […] muszą wiedzieć, że można być całkiem niepewnym swego losu za potężnymi obwarowaniami, zaś można być zupełnie szczęśliwym także i w chwiejnych szałasach”*.

* Simon Philip De Vries, Obrzędy i symbole Żydów, tłum. i oprac. Andrzej Borowski, Kraków 1999, s. 139.